De boekhandel in Nederland en Vlaanderen kruipt weer langzaam uit het dal – met betere verkoopcijfers en de verheugende terugkeer van zelfstandige boekhandels. Toch heerst ook in de literatuur nog niet louter vreugde. Weliswaar werden er afgelopen jaar meer boeken verkocht, maar wélke boeken zijn dat? Wordt er nog wel literatuur gelezen?
In de hoogtijdagen van de zelfbenoemde Grote Drie, Hermans, Reve en Mulisch (Jan Wolkers zei altijd: “De Hele Grote Drie zijn Campert, Claus en Wolkers” – en dan liet hij het ook niet na om Hella S. Haasse te roemen als Ware Grootheid) was het duidelijk: er werd scherper onderscheid gemaakt tussen literatuur en lectuur. Inmiddels zijn die grenzen vervaagd.
Maar kennelijk worden er nog veel ‘goede’ boeken gelezen: het aandeel van de literatuur in de boekhandel bleef de laatste jaren gelijk en ook in 2015 besteeg een flink aantal als literair geclassificeerde Nederlandstalige titels de bestsellerlijsten. Uiteraard kreeg de jury die, naast heel veel titels die wat minder hard liepen, allemaal onder ogen.
Het waren voorwaar vaak geen flinterdunne niemendalletjes die de jury dit jaar op zich af kreeg. Er verscheen een stapel lijvige boeken, die concentratie en contemplatie afdwongen. De jury werd geconfronteerd met grote, tragische en gruwelijke onderwerpen die ook de actualiteit beheersen. Wij lazen ons heen door romans over het wrede lot van de vluchtelingen, machtsmisbruik, drankzucht, oorlogsdrift, lust, religieus extremisme en pedofilie. Kortom, ook dit jaar was niets menselijks de literatuur vreemd.
Van terughoudendheid van uitgevers bij het uitbrengen van de hoeveelheid titels is nog weinig te merken, en het aantal aspirant-auteurs – onder wie Bekende Nederlanders en Bekende Vlamingen – dat een roman wil publiceren slinkt nog altijd niet. “Ik schrijf, dus ik ben,” noteerden wij.
De jury moest dus in de eerste plaats fors snoeien (ongeveer tien procent van de inzendingen heeft een plaats op onze longlist) in het haast ondoordringbare woud van flaptekstproza en dood hout. Pas tegen de tijd dat de longlist moest worden samengesteld werd het lastig en pijnlijk. Dat geeft aan dat wij het niveau van het jaar heel behoorlijk vonden. Het is jammer voor de betrokken schrijvers die de longlist net niet haalden en al helemaal voor hen die nipt de toegang tot de shortlist moest worden ontzegd.
In Edward St. Aubyns roman Lost for words, vertaald als Met stomheid geslagen, die een hilarisch beeld geeft van de werkzaamheden van een literaire jury, zegt een schrijver die in zijn eigen ogen volkomen ten onrechte niet wordt genomineerd: “In een meer verlichte tijd zouden de juryleden naar een stadsplein zijn gesleurd om ten overstaan van het publiek te worden afgeranseld.”
Wij buigen deemoedig het hoofd. Maar we zijn ook trots op de titels op de longlist én op de shortlist. De jury heeft niet één criterium boven alle andere gesteld bij de selectie. Integendeel. Geen engagement boven intellect, geen vent boven vorm. Of omgekeerd.
De laatste jaren lijken ook de grenzen van de roman zelf te vervagen. Het is vaak niet duidelijk waar fictie begint en non-fictie ophoudt, en het blijkt dat mannen, maar ook vrouwen, steeds vaker boeken willen lezen die een verhaal vertellen op basis van ware gebeurtenissen.
De trend tot grensoverschrijding is internationaal. De Financial Times schreef: “Defying classification, for all that it may complicate the lives of librarians, booksellers and literary editors, is usually a good sign”. Dit geldt ook voor juryleden. Wij zijn bij de beoordeling van het genre ruimhartig geweest. Niemand kan de definitie van de roman geven. Het is een roman als er roman op staat. “Waar gebeurd is geen excuus,” zei Gerard Reve al.
De jury van de Libris Literatuur Prijs 2016 heeft zich, zo onbevangen en onbevooroordeeld mogelijk lezend, willen laten verrassen. Daarin schuilt een grote aantrekkelijkheid van literatuur: dat je nu juist als lezer niet krijgt wat je verwacht. Dat een schrijver zijn stijl inzet om je omver te blazen. Dat je wordt meegevoerd in andermans hoofd of een onbekende wereld en wordt geraakt, getroffen, overtuigd en overrompeld. Dat er na lezing wezenlijks iets in je is veranderd.
Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat louter zeer experimentele of vervreemdende romans dat verrassingseffect teweeg kunnen brengen. Op de shortlist staan romans – autobiografisch geïnspireerd en geheel aan de verbeelding ontleend – die blijk geven van een treffende stijl en een grote vertellende kracht.
Boeken die blijk geven van de noodzaak geschreven te zijn en gelezen te worden. Boeken die ons bestaansrecht verschaffen. Verdrietig om wie er moesten afvallen maar met grote vreugde en instemming over wie er overbleven, heeft de jury de volgende auteurs en titels genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs 2016:
- Alex Boogers – Alleen met de goden, Podium
- Joke van Leeuwen – De onervarenen, Querido
- Connie Palmen – Jij zegt het, Prometheus
- Inge Schilperoord – Muidhond, Podium
- P.F. Thomése – De onderwaterzwemmer, Atlas Contact
- Thomas Verbogt – Als de winter voorbij is, Nieuw Amsterdam
Amsterdam, 7 maart 2016
De jury
Dick Benschop, voorzitter
Onno Blom
Sebastiaan Kort
Hanca Leppink
Margot Vanderstraeten
