Verbluffend: dat was het jaar van de jury van de Libris Literatuurprijs 2021. Verbluft waren we door de omstandigheden: nooit eerder kreeg een jury zoveel extra gelegenheid om thuis te lezen. De lockdown kluisterde ons aan huis en haard, dus wat is er dan beter dan tweehonderdtien ingezonden romans te moeten, welnee te mógen, lezen? Wij verveelden ons niet, wij vermaakten ons juist enorm en rolden van de ene verrassing in de andere. Zo werd de lockdown pas echt intelligent.
Verbluft waren we ook door de veelzijdigheid van het aanbod. Wat maakten we allemaal mee in de bergen boeken die ons bereikten? Heden, verleden en toekomst kwamen tot ons in uiteenlopende vormen; bekende verhalen kregen verrassende invalshoeken; nieuwe verhalen kwamen erbij, oude en traditionele vertelvormen vonden een bijzondere invulling. De Nederlandstalige literatuur wordt steeds rijker en veelzijdiger.
Wie zijn we, wat moet er van ons worden, waar komen we vandaan, waar kan het zoal nog heen? En hoe doe je daar als schrijver kond van? Literatuur is, zoals alle kunst, in beweging – zo lang er geschreven wordt. Voorheen strikt afgebakende grenzen verschuiven tussen genres en verteltechnieken, en ook inhoudelijk. Daarvoor hadden wij als jury graag een nadrukkelijk open oog. Hierin vonden de individuele juryleden elkaar en waren we het grondig eens, hoezeer onze meningen over wat kwaliteit is, soms ook uiteen konden lopen. We wilden niet beknotten en beknibbelen, maar verruimen en groeien. De canon is niet onwrikbaar; de literatuur geen reservaat dat op slot zit – juist niet.
In onze selectie laten wij de meerstemmigheid van het gebodene weerklinken. Van experiment tot traditie, genreconventies doorbrekend of die ogenschijnlijk volgend en ermee spelend: we werden graag – en gelukkig ook vaak – verrast. Verrast door vraagtekens en uitroeptekens, door stijlen en vormen, door perspectieven, vragen, klankkleuren, door bijzondere stemmen, sommige bekend, andere nieuw, maar allen krachtig en eigen.
Een goede schrijver wekt verwachtingen en speelt daarmee. Wij wilden niet wegsuffen bij gekwaak of gebabbel: liefst werden we juist opgeschrikt. Goedschiks, maar evenzogoed kwaadschiks, met humor en lichtvoetigheid, met gruwel en benauwenis, met onverwachte invalshoeken en geluiden, bewust in een vorm gegoten (zij het zonder dat de lezer dat almaar scherp in de smiezen heeft – laat staan erdoor gehinderd wordt). De stemmen die ons bijbleven, de titels die zelfs bij herlezing – een tweede, een derde, een vierde keer desnoods – verrasten, prijken in onze selectie, op de longlist, en op de shortlist die we vandaag presenteren. Verhalen met een eigen blik, een ziel, een stem en soms meerstemmigheid, verhalen van schrijvers die weten wat ze doen, wat ze de lezer aandoen – of dat onderzoeken.
Of iets echt gebeurd is, gebaseerd op feiten, helemaal verzonnen of iets daartussenin, maakt naar het oordeel van de jury niet en nooit de waarde van een boek uit. Het gaat erom wat ermee wordt gedaan, en niet om of de schrijver bijvoorbeeld wel echt, net zoals de hoofdpersoon van zijn boek, in de gevangenis of een café zat, seksueel werd misbruikt, een nare vader had of zijn boterhammen hoorde kletsen.
Naar de smaak van de jury gaat er al te vaak en veel te veel aandacht uit naar of iets ‘verzonnen’ dan wel ‘echt gebeurd’ is. Schrijvers kunnen natuurlijk wel spelen met de wens van de vele lezers die denken dat ‘echt gebeurd’ vanzelf een meerwaarde geeft (en van anderen, die dat juist laakbaar achten), zoals al lang bekend is. ‘Vraye historie ende alwaer’, zo begon de onbekende dichter van een van onze oudste literaire teksten, Karel ende Elegast, halverwege de dertiende eeuw niet voor niets. En zo verandert er van alles in de literatuur, en toch ook weer helemaal niet.
Al zoomend en mailend, en helaas maar een enkele keer in levenden lijve, kwam de jury in het afgelopen jaar bijeen. Onze vergaderingen werden er niet minder fel, bevlogen, vervoerd en vrolijk van. Het is met groot genoegen, trots en plezier dat wij u onze shortlist presenteren!
De jury nomineert de volgende auteurs en titels voor de Libris Literatuur Prijs 2021:
- Confrontaties, Simone Atangana Bekono – Lebowski
- Wij zijn licht, Gerda Blees – Podium
- De Saamhorigheidsgroep, Merijn de Boer – Querido
- Cliënt E. Busken, Jeroen Brouwers – Atlas|Contact
- De onbevlekte, Erwin Mortier – De Bezige Bij
- Mijn lieve gunsteling, Marieke Lucas Rijneveld – Atlas Contact
Amsterdam, 1 maart 2021
De jury
Lilianne Ploumen
Judith Eiselin
Johan Fretz
Maarten Moll
Yves T’Sjoen
