De Libris Literatuur Prijs 2021 gaat naar Jeroen Brouwers met zijn roman Cliënt E. Busken. Dat maakte juryvoorzitter Lilianne Ploumen op maandag 10 mei live bekend in Felix Meritis in Amsterdam op een Hommage-avond i.s.m De Nieuwe Liefde waarbij alle zes genomineerden nog eens extra in het zonnetje werden gezet. ‘Na een bijzonder jaar dat we grotendeels in lockdown, maar gelukkig vol literair avontuur en met veel vurige vergaderingen, doorbrachten, koos de jury het meest onontkoombare, unieke, belangwekkende, buitengewone, fantastische boek van 2020. Cliënt E. Busken is een unieke roman die je opslokt en meesleurt, die je naar adem happend rond laat tollen en hijgend stil doet staan. Een pas op de plaats als een wervelwind’ aldus de jury.
Jeroen Brouwers kon helaas om gezondheidsredenen niet aanwezig zijn. Zijn uitgever Sander Blom van Atlas | Contact nam de honneurs waar en ontving in zijn naam de cheque van 50.000 euro en de bronzen legpenning ontworpen door Irma Boom in ontvangst uit handen van bestuursvoorzitter Alexander Rinnooy Kan van de Stichting Literatuur Prijs.
JURYRAPPORT winnaar van de Libris Literatuurprijs 2021:
Jeroen Brouwers, Cliënt E. Busken – Atlas Contact
‘Christus, mag ik eens voelen, nee mag ik niet want ik sta onder bewind van kantonvlechters en avocado’s en kan niet meer zelf beschikken omdat ik zo moe ben, altijd moe sinds ik hier ontbeer (…)’
De heer E. Busken is tot stilstand gekomen, zittend in een rolstoel in een verzorgingstehuis, zonder te praten. Boem, pats, bijna klaar is het, alles vergeefs. Of toch niet? Dit personage is weliswaar der dagen zat en opgegeven, maar zit evengoed alsnog vol woest kolkend, opvlammend innerlijk leven. De roman is er de neerslag van: je zit als lezer opgesloten in zijn hoofd. Wat een perspectief. Wat een zinsbegoocheling.
Client E. Busken bewijst dat zelfs ogenschijnlijk maar voort wauwelen kan vlammen, zinderen en tergen. Brouwers zuigt je mee in een verslavend taalcircus. De roman is een ware krachttoer, hilarisch, ontroerend, griezelig en ontluisterend tegelijk. Met deze unieke verkenning toont Jeroen Brouwers dit jaar als geen ander wat literatuur vermag: een reis te maken door een binnenwereld van een ander. Het is fenomenaal, wild, ongeremd: het is de ultieme beheersing van ongeremdheid. De jury van de Libris Literatuurprijs 2021 kon en wilde daar niet omheen. Wat een boek!
Wie is deze kerel, die Busken, wie was hij als kind, als adolescent, als vader, partner, collega, pensioengerechtigde? Wie is hij nou helemaal? Kunnen wij hem op zijn warrig woord geloven? Welnee, daar draagt Jeroen Brouwers wel zorg voor. Busken’s ‘langs stuivende gedachten ritselen als weggewaaid papier,’ en wij kunnen niets dan mee stuiven en waaien, alle kanten op, ook heel onvermoede. Deze stream of conciousness -nou ja, conciousness- zet alles aldoor op losse schroeven. En dat is wat de roman, naast schitterend van taal, ook zo spannend maakt en houdt.
Zelden was een verteller onbetrouwbaarder. Zelden wist een schrijver de grenzen zo zeer op te zoeken, van wat een onbetrouwbare vertelinstantie is en kan bieden. Van deerniswekkend wordt de hoofdpersoon steeds onuitstaanbaarder. Met wie moet je nou eigenlijk medelijden hebben, met hem, met zijn verzorgers, met allebei? Of misschien met de hele mensheid die maar wat ronddoolt en aanklooit? Zijn wij alleen als cliënt E. Busken in het diepst van onze gedachten wellicht, en wacht ook ons zijn lot? Kan de ene mens de ander ooit echt doorgronden, bestaat er echt contact? Is deze gramstorige bejaarde wel zo uniek?
Hoe avontuurlijk zwiert het in die kop van Busken; hoe gering, hoe klein, zijn de aardse avontuurtjes die daarbuiten nog resten. Wat laatste sigaretten, een barbecue, gedoe op de wc, met kleding, een ‘contactmomentje’ met een verzorger… Brouwers vangt het allemaal, in zijn schitterende stijl, met zijn uitzonderlijke, begoochelende beheersing van onze taal.
Overal is onbegrip, in de cliënt en om de cliënt, over zijn hoofd heen en er middenin. Er wordt niet eens duidelijk wie hij was toen hij nog vol in het leven stond, want hij weet het niet meer, maar belangrijk was hij hoe dan ook. Een belangwekkend heer, met betekenis voor de maatschappij! Of toch niet?
Is het een narcist, is het een smerig oud mannetje? Nee, het is Cliënt E. Busken!
Het is met trots en groot genoegen dat wij de Libris Literatuurprijs 2021 toekennen aan dit onontkoombare, unieke, belangwekkende, buitengewone, fantastische boek. Hoera!
Lilianne Ploumen, voorzitter
Judith Eiselin
Maarten Moll
Johan Fretz
Yves T’Sjoen
