Visser is het zesde boek van Rob Van Essen, een schrijver die in de luwte groeide en nu naar buiten komt met een sublieme, onderkoelde roman over een te heet gestookte maatschappij.
Centraal staat Jacob Visser, een geschiedenisleraar die een fout maakt of in elk geval iets onhandigs doet. Boze tongen doen de rest. We komen nooit precies te weten wàt Jacob gezegd heeft in zijn les, maar voor de school is het voldoende om hem op non-actief te zetten. En als het verhaal terechtkomt bij een journalist van een lokaal dagblad, zijn de poppen helemaal aan het dansen. De in zichzelf gekeerde leraar wordt opeens voorgesteld als een neonazistisch leider.
Visser is een roman die zich afspeelt in onze hysterische actualiteit. Zo las de jury er in 2008 nog wel meer. Het bijzondere van Visser is dat hoofdpersoon Jacob geen weet heeft van die actualiteit, omdat hij er met zijn hoofd niet bij is. Hij is dus niet alert en neemt consequent foute beslissingen – hij bezoekt een crime scene waar hij echt niets te zoeken heeft, begint bijna een relatie met een studente en vermoordt, haast terloops, een cliniclown. Maar terwijl alles om hem heen ontspoort, blijft hij de rust zelve. Het huwelijk van zijn dochter Rosa wakkert verstopte herinneringen aan zijn jong overleden dochter Lila aan. Jacob is met zijn gedachten bij het verleden en bij het individuele, terwijl de wereld om hem heen schreeuwt dat hij zich zou moeten bezighouden met het heden en het ideologische.
Dat is waar Visser over gaat: hoe achter onze grote woorden en ideologische discussies altijd gemankeerde mensen en kleine verhalen schuilgaan. Met als ontroerend hoogtepunt een ontmoeting met een klein, stervend kind in een ziekenhuis. Politiek en debat, tegenspraak en polemiek, de hooggestemde taal op de opiniepagina’s – Visser ontmaskert het hele circus. Niet uit een onvruchtbare behoefte om kapot te maken, maar om empathie op te wekken, om terug te keren tot de zaken waar het werkelijk om gaat.
Visser vertelt een grotendeels realistisch verhaal, maar Rob Van Essen tast de grenzen af. Jonathan Wegereef, de leerling die verantwoordelijk is voor al Jacobs ellende door diens uitspraken uit hun verband te lichten en aan de grote klok te hangen, zou ook Jacobs persoonlijke kwelduivel kunnen zijn. Een duiveltje dat op Jacobs schouder zit en hem probeert te verleiden tot ironie of nog erger: cynisme. Van Essen injecteert zijn realistische plot dus met een hoogst symbolisch personage. Zo wordt Visser ook het verhaal van een persoonlijke strijd tegen gemakkelijke ironie; samen met Jacob Visser probeert de lezer de weg naar echte emoties terug te vinden.
De laconieke toon, de gelaagdheid van de plot en Van Essens vermogen om je te laten meeleven met Jacob Visser en zijn verwanten, maken van Visser een bijzonder leeservaring. Onvergetelijk is bovendien het open einde: het blijft voor de lezer een vraag of de buitenwereld Jacob zal beschouwen als een slachtoffer van de omstandigheden of als een brute moordenaar.
Amsterdam, 23 maart 2009
De jury
Ivo Opstelten, voorzitter
Mark Cloostermans
Carel de Haseth
Janet Luis
Thomas Vaessens
