In Bittere bloemen plaatst Jeroen Brouwers zijn 81-jarige hoofdpersonage Julius J. Hammer, ex-professor, ex-rechter en gevierd schrijver, in een voor zijn doen ongewoon wuft decor. Hammer is door zijn bedilzieke dochter op het cruiseschip Carta Mundi in de Middellandse Zee gedeponeerd. Daar moet hij twaalf dagen ‘het gedoe van medepassagiers’ tolereren en aan wal in Corsica – op zoek naar sigaartjes – verzeilt hij zelfs tussen filmopnames met Nicole Kidman en festiviteiten ter ere van Napoleon.
Hammer, ooit ‘een Rudolph Valentino met hypnose-ogen’, is na een herseninfarct onttakeld. In zijn hoofd spoken de schimmen van het verleden rond. Ten volle is hij zich ‘bewust van zijn armzaligheid’ en de vergeefsheid van zijn schrijverij. Maar wanneer hij in zijn deplorabele sloffende toestand op het schip ter hulp wordt geschoten door de jongensachtige Pearlene, slaat de bliksem weer in. Pearlene, door Hammer telkens Leentje genoemd, is het meisje dat hem twintig jaar geleden in zijn schrijfcursus volkomen van de wijs bracht. En nu doet ze dat ‘met haar absorberende ogen in het teer getekende gezichtje’ opnieuw. Op het schip verzorgt ze de rol van entertainende waarzegster. Meteen zeilt bij Hammer ‘de treurigheid binnen’. Toch is Pearlene een paar keer zijn reddende engel, want Hammer tuimelt wat af in dit boek, als een krakkemikkige held in een stomme film. In koortsige flashbacks reveleert Brouwers het al vroeg vastgelopen leven van de sukkelende kankerpit. Het verval van Hammer staat in de sterren geschreven: ‘de stinkende smaak van verdorring. Als van verwaarloosde orchideeën. Als van bittere bloemen.’
Bittere bloemen is een vintage Brouwers. Na een wat voorzichtige aanloop tuigt Brouwers volop met slingers en lampionnen zijn taal op. Tegelijk schuilt er een geschakeerde ideeënrijkdom in deze roman. Filosofische referenties en aforismen over de tentakels van de ouderdom, de naderende dood, de bedriegerijen van het geheugen en de verzengende inslag van de liefde liggen voor het grijpen. In deze als een klassiek muziekstuk gecomponeerde roman komen ook motieven- en symbolenjagers meer dan ooit aan hun trekken. Arglistige vogels, klokken en honden als begeleiders naar de onderwereld én natuurlijk weer de Orpheusmythe zijn alom tegenwoordig in bijwijlen droomachtige sequenties. Af en toe laat Brouwers de polemist los in Hammer, die de fulminades rondspuwt als hinderlijke kersenpitten. Het bijzonder doorwrochte Bittere bloemen is een roman van grote klasse waarin Eros en Thanatos hun ultieme alliantie aangaan.
