‘Als de mensen in Bagdad naar de opera kunnen, dan weten we dat we de oorlog hebben gewonnen’, is de redenering van Hamid Shakir Mahmoud, een Irakese vluchteling werkzaam bij het schimmige World Wide Design Consortium in Londen. En dus bestelt hij een operahuis voor Bagdad bij een Zwitsers bureau. Arnon Grunbergs De man zonder ziekte gebruikt de hele wereld als speeltoneel, zoveel is duidelijk.
Samarendra Ambani heet de uitverkoren architect – Zwitserse moeder, Indiase vader; er is ook nog een gehandicapte zus, wat van Sam meteen ‘de man zonder ziekte’ maakt. Sam heeft ook een vriendin, maar vooral heeft hij een beroep en een roeping in één: als architect beschouwt hij zichzelf als ‘de grote, anonieme beïnvloeder van andermans geluk’. Met deze avant-gardistische ambitie loopt hij te pletter op een andere werkelijkheid: hij komt erachter dat de wereld niet één groot Zwitserland is, maar uiterst gevaarlijke regio’s kent. In Irak wordt hij, als vermeend spion, gemarteld. ‘Irak is nog niet klaar voor de opera,’ zo wordt het samengevat, met het soort bondige frase en zwarte humor dat kenmerkend is voor deze roman. De Zwitserse ambassade krijgt haar landgenoot weer thuis, zij het beladen met een trauma en met een gebroken neus.
Als Sam opnieuw op een missie naar het Oosten vertrekt, deze keer met het oog op een bibliotheek annex bunker in Dubai, wordt het boek onder een constante hoogspanning gezet: wat beweegt hem, en hoe zal dit aflopen? Weer wordt Sam ervan verdacht een spion te zijn, medeplichtig aan de moord op de militaire Hamas-leider Mahmoud al-Mabhouh. ‘Het goede nieuws is dat hij niet wordt geslagen.’ Maar hij wordt wel geëxecuteerd.
Grunberg voert een strakke regie, helderheid lijkt voorop te staan, en toch geeft het boek zich niet zomaar over aan de greep van de lezer. Is Sam echt een spion, of is hij een slachtoffer van het feit dat de perceptie van anderen iemands ‘identiteit’ compleet kan overwoekeren? Maar ook duikt in de laatste pagina’s een bekentenis van Sam op die alles nog een keer overhoop haalt. Met De man zonder ziekte levert een fenomenaal vakman het bewijs dat een verkenning van la condition humaine ongemeen spannend kan zijn.
Lees het volledige juryrapport.
Casa Luna portretteert de 6 genomineerden voor de Libris Literatuurprijs 2013. Arnon Grunberg is met zijn boek ‘De man zonder ziekte’ ook één van de gelukkigen.
